2025-urte honetan, lehen ijitoak Espainiara iritsi zireneko 600 urteak ospatzen ari gara.
Gaur, 600 urte horien esker onez, istorio bat irakurriko dugu: «Ezin da maitatu ezagutzen ez dena».

Hitz horiekin, Manuela gazteak bitxigile eder eta misteriotsu bat jasoko du urtebetetzean, amonaren oparia, galdera zuzena egitean bakarrik irekitzen dena. «Zenbat urte ditut? Zer dago kutxaren barruan? Nor naiz?».

Barruan, Manuelak arropa eta hainbat objektu aurkitzen ditu: gona bat, iltze bat, urrezko eraztun bat, katilu bat eta luma estilografiko bat. Itxuraz loturarik gabeak eta arrotzak diren objektu horiek benetako abentura bat bizitzera eramango dute neskato bitxi eta ausarta: bere historiarena, hain zuzen ere 600 urtez bere ibilbidearen hari koloretsu eta distiratsuak ehuntzen joan diren ijito guztien historia: identitatea, balioak eta kultura, aldi berean, Espainiako historiaren eta kulturaren mosaiko anitza eratzen dutenekin elkartzen direnak. Amonarengandik jasotzen duen bitxigile ederra bere aurretik egon zirenen ondarea da, eta haien bizitzek elikatu zuten Manuelak ezagutu, maitatu eta besarkatuko duen kultura.

Manuelaren kutxa

Txokolatezko kremaz eta marrubiez apaindutako tarta handi bat zen mahaiburu. Manuelak mirespenez begiratzen zion amari erretiluak ogitartekoekin jartzen laguntzen zion bitartean. Hain urduri zegoen, ezin zuen geldirik egon. Egongela ederra zegoen. Koloretako puxikek eta girlanda distiratsuek festa giroa iragartzen zuten. Ez zuen ikusten gelakideak noiz iritsiko zitzaizkion etxera. Behin baino gehiagotan errieta egin zien anaia txikiei, zeinak, egonezinik, atzamarrak mahai azpitik ateratzen baitzituzten gozokiren bat harrapatzen saiatzeko. Bostetan deitu zien, baina seiak ziren, eta inork ez zuen ateko txirrina jo.
— Berandu da — onartu zuen tristuraz —. Eta ez da inor etorri. Nire lankideetako bat ere ez.
Gurasoek kezkaturik begiratzen zioten elkarri. Okerrenaren beldur ziren. Alabaren tristura areagotu egiten zen une batzuetan. Neskatoak begirada galdua zuen, hain arreta handiz prestaturiko gozoki eta aperitiboei begira. Bi ordu geroago, Manuelak amore eman zuen. Burumakur sartu zen bere gelan. Ispilura begiratu eta arretaz erreparatu zion negarrak gorritutako bere begi beltzei. Haren azal beltzaranak distira egiten zuen leihotik sartzen zitzaizkion argi-izpiak islatzean. Sentitzen zuen atsekabeak korapiloa egin zion bularrean. Ohean eseri eta negarrez hasi zen isilik.
— Ijitoa naizelako da, ama — xuxurlatu zuen, ama besarkatuz.
— Manuela, ez da zure errua. Eskolan berria zara. Batzuetan kosta egiten da lagunak egitea.
— Ama, inork ez du ijito batzuen etxera joan nahi. Haur batek esan zidan jolaslekuan.
Amaren eskuak emeki pausatu ziren masailetan. Ispiluan zehar senarraren begirada bilatu zuen, zeinak gelatik kanpo entzuten baitzituen. Berak ulertu zuen garaia iritsi zela. Oraintxe bertan eman behar zioten.
— Ulertzen dut triste egotea, baina ezin duzu amore eman — esan zion —. Gaur gertatu zaizuna, nahiz eta orain sentitzen duzun tristea dela, min ematen dizula, inoiz ahaztuko ez duzun gauza polit bihurtuko da.
— Ez dago ezer politik inork maite ez zaituenik, ama.
— Asko gara maite zaitugunak. Zure familia oso handia da.
— Eta zergatik ez naute nire ikaskideek maite?
— Badakit kosta egingo zaizula hau ulertzea, baina ezin da ezagutzen ez dena maitatu.
— Ba, ezagutzea gustatuko litzaidake. Ijitoa izatea zer den jakin dezatela. Baina nola?
— Horretarako gaude gu, zure familia. Ez zaude bakarrik, Manuela. Lagunduko dizugu. Eta oso opari berezi batekin hasiko gara. Amonak utzi zizun oparia joan aurretik.
— Nire amonak opari bat utzi zidan?
— Eta ez da edozein opari. Bere gelan dago.
Manuela jauzi batez zutitu eta amonaren gelara joan zen korrika. Atea poliki bultzatu zuen. Urduri zegoen bere oparia ikusteko, baina ezin zuen nostalgia saihestu bere oroitzapenekin topo egitean. Bere amona maistra izana zen, eta gela hura irakurtzen zuen, eta han esertzen zen eskolak prestatzera. Haren falta sumatzen nuen. Harritu egin zen gela erdian, mahai gainean, kaxa handi bat zegoela ikusi zuenean. Manuelak ez zekien erantzunak baino askoz gehiago aurkituko zituenik.

Pertsiana erdi jaitsita zegoen. Argi epela bertikalean erortzen zen egurrezko kaxaren gainera, eta itxura magikoa ematen zion. Astiro, beste mundu batean sartuko balitz bezala, harengana hurbildu zen. Atea bere atzean itxi zen. Ez aita, ez ama, ez anaiak, ez ziren berarekin sartu. Bakarrik zegoen kaxaren aurrean. Bitxigile handi bat zen. Eta sarraila bat zeukan. Manuelak arnasari eutsi zion. Eskuak bere gainean jarri eta hotzikara batek zeharkatu zion gorputza. Amona berarekin zegoela iruditu zitzaion. Ia xuxurlatzen entzun nion:
– «Aurrera, aurrera».
Amona Manuela emakume ausarta zen, bera ere ausarta zen bezala. Mukiak hurrupatu eta begiak igurtzi zituen. Ilusioz beterik, bitxigile handi hura irekitzen saiatu zen, baina giltzaz itxita zegoen. Orduan, han, kutxaren ondoan, ikusi egin zuen. Bere izena zuen gutunazal bat zen:
«Manuela».
Egonezinik ireki zuen. Irakurri zuen:
– «Erantzunen kutxa. Galdera batek irekitzen du. Galdera batek ixten du».
Neskatoak ezpainari kosk egin zion. Galdera bat? Eta zein izango litzateke? Pentsatzen egon zen pixka batean. Proba batzuk egin zituen:
– «Zer dago kutxaren barruan ?», «Zenbat urte betetzen ditut ?», «Zergatik ez da inor etorri nire urtebetetzera ?».
Baina sarrailak geldirik jarraitzen zuen. Ingurura begiratu zuen, ea zerbait bururatzen zitzaion. Bere irudi iheskorra ikusi zuen Amonaren ispiluan. Apenas itzal bat, non ezin baitzen jakin nor zen neska argal eta zatartu hura. Hori zen! Makurtu eta xuxurlaka esan zion kaxako sarrailari:
— Nor naiz?
Argi batek dir-dir egin zuen sarrailan, eta bitxi-saltzailea txintxin txiki batez ireki zen. Poliki, estalkia jaso zuen. Aurpegia barruko distiraz argitu zitzaion. Barruan arropa eta objektu batzuk zeuden. Bat hartu zuen ausaz: iltze bat. Utzi eta beste bat hartu zuen: urrezko eraztun bat. Zer esan nahi zuen horrek guztiak? Gutunazalaren orria zabaldu zuen berriro, eta buelta eman zion instrukzioren baten bila. Papera leihoaren kontra jarri zuen, eta han zeuden, argitan ageri ziren letra ikusezinak. Objektu bakoitzak bere jabearekin, pieza bakoitzak amets honetan oroimenak ekarriko dizu eta erantzuna izango duzu…